این روزها بازار اصطلاحاتی همچون منتور و کوچ داغ است. برای کسانی که در فکر راه‌اندازی یا ارتقای کسب‌وکار شخصی خود هستند، یا آن دسته از افرادی که تصمیم گرفته‌اند تحولی اساسی به نظام فکری و سیستم ذهنی و شخصیتی خود ببخشند، اصطلاحات منتور و کوچ واژگانی آشناست.
اگر کتاب ادیسه هومر را خوانده باشید، حتما می‌دانید ماجرای پیرمردی را که توسط یکی از خدایان نزد جوانی فرستاده شد تا راه و چاه زندگی را به او نشان دهد و در بالا و پایین‌های زندگی حواسش به او باشد. طرفداران منتورینگ ریشه و خاستگاه واژه منتور را همین داستان قدیمی در کتاب هومر می‌دانند و معتقدند فرآیند منتورینگ از دیرباز مورد توجه و استقبال افراد بوده است.
از طرفی پیروان کوچینگ موضوع کوچ و کوچینگ را الهامی از سوالات فلسفی سقراط می‌دانند که در کوچه و خیابان راه می‌افتاد و تلاش می‌کرد با سوالات فلسفی و الهام‌بخش خود پرده از رازهای کشف نشده در ذهن و شخصیت افراد بردارد و در آن‌ها تلنگر لازم برای حرکت در مسیر رشد و تعالی ایجاد کند.
حالا در این میان ممکن است سوال بسیاری از افراد این باشد که تفاوت منتور و کوچ در واقعیت چیست؟ ما در این مقاله تلاش کردیم تا به این سوال ذهنی پاسخ دهیم و یکبار برای همیشه مرزهای بین کوچینگ و منتورینگ را با ارائه شرح مفصلی از وظایف هر کدام مشخص نماییم. بنابراین اگر مشتاقید بدانید تفاوت منتور و کوچ چیست، ادامه مطلب را از دست ندهید.
منتور کیست؟ و منظور منتورینگ چیست؟
نمی‌توان از پیشرفت و موفقیت در مسیر شغلی صحبت کرد و از منتور و منتورینگ حرفی به میان نیاورد. اگرچه که این اصطلاحات جدیدا به گوشمان می‌خورد اما ریشه این فعالیت را همان‌طور که ذکر شد باید در تاریخی 1000 ساله شاید هم بیشتر جست‌وجو کرد.
منتور را باید چراغ راهی در مسیر شغلی افراد دانست که به دلیل بهره‌مندی از خزانه غنی از دانش، تجربه و مهارت می‌تواند زیر پر و بال شخصی تازه‌کار و مبتدی را بگیرد تا او هم طعم شیرین پیشرفت و موفقیت را بچشد.
بنابراین منتورینگ را باید یک رابطه کاملا دوطرفه دانست که در آن شخصی که صاحب تجربه و مهارت است، دانش و تخصص خود را به شکل کاملا دوستانه و صمیمی به شخص تازه‌کار منتقل می‌کند. به این ترتیب ساده‌لوحانه است اگر فکر کنیم که منتور در فضای کسب‌وکار کسی شبیه به مدیر یا رئیس شرکت‌مان است. چیزی که منتور را از سایر همکاران ما در یک شرکت یا فضای کسب‌وکاری متمایز می‌کند، نوع و شکل رابطه او با ماست.
شما در رابطه با منتور خود می‌توانید در فضایی کاملا راحت و بدون قضاوت از دغدغه‌ها و نگرانی‌های ذهنی خود با او صحبت کنید و امید به یاری و همراهی او در این زمینه داشته باشید.
وظایف یک منتور چیست؟
پیشتر گفتیم که منتور چراغ راهی در مسیر شغلی افراد است. این روزها مفهوم منتور جامعیت بیشتری پیدا کرده است و ما می‌توانیم شاهد منتورهای متعددی در ابعاد مختلف زندگی باشیم اما منظور ما از منتور همان مفهوم ابتدایی و اصیل آن یعنی تکیه کردن بر یک نفر برای رسیدن به رشد و توسعه در کسب‌وکار است. در ادامه به شرح کوتاهی از وظایف منتور در حوزه شغلی می‌پردازیم تا تفاوت منتور و کوچ را بیشتر درک کنیم.
قبل از پرداختن به شرح وظایف منتور اجازه دهید نگاهی کوتاه به دسته‌بندی کرام از وظایف منتور داشته باشیم. کرام معتقد است وظایف و مسئولیت‌های منتور به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:
ایفای نقش در مسیر شغلی
وظایف این حوزه شامل تمام فعالیت‌های می‌شود که منتور انجام می‌دهد تا منتی یا شخص تازه‌کار مسیر توسعه و پیشرفت را در حوزه شغلی خود با صرف کمترین انرژی طی کند.
ایفای نقش به عنوان حامی روانی- اجتماعی
مسئولیت‌های منتور در این حوزه مربوط به تمام فعالیت‌هایی می‌شود که منتور در جهت فراهم کردن پیش‌نیازهای روانی و اجتماعی منتی جهت رسیدن به پیشرفت شغلی انجام می‌دهد.
هدایت و راهبری افراد در مسیر درست شغلی
اولین تفاوت منتور و کوچ در هدایت و راهبری افراد مشخص می‌شود. فرآیند منتورینگ یعنی طی کردن یک پروسه‌ی رشدمحور در حوزه کسب‌وکار که مسیر رسیدن به موفقیت را برای افراد در زمانی کوتاه رقم می‌زند. بنابراین از منتور انتظار می‌رود ضمن داشتن مهارت و تخصص این توانایی را داشته باشد که تمام دانش، آگاهی و تجربه خود را به شکل کاملا جامع به دیگری منتقل کند و در مسیر شغلی افراد دیدگاهی واقع‌بینانه داشته باشد. این تصور که منتور قرار است با انرژی‌های مثبت خود افراد را حرکت در مسیر شغلی خسته نکند تصوری کاملا اشتباه و حقیرانه به فرآیند منتورینگ است.
در دسترس بودن منتور
در دسترس بودن منتور مهم‌ترین وظیفه مشترک او در حوزه فعالیت‌های روانی اجتماعی و حوزه شغلی‌ست. در بسیاری از موقعیت‌ها فرد منتی نیاز به دریافت مشاوره فوری دارد، اینجاست که در دسترس بودن منتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
توانایی در طراحی مسیر شغلی
مورد دیگر از تفاوت منتور و کوچ در طراحی مسیر شغلی نمایان می‌شود. وقتی صحبت از منتور می‌شود قطعا اولین چیزی که در ذهن تداعی می‌شود، داشتن طرحی برای ادامه مسیر شغلی‌ست. منتور باید بتواند با نگاه واقع‌بینانه و همه‌جانبه خود مقصدی نهایی را برای شخص تازه‌کار ترسیم کند تا او بداند که برای رسیدن به این قله موفقیت چه مسیری را باید طی کند. ضمن اینکه داشتن طرح مسیر شغلی به افراد انگیزه لازم را جهت ادامه مسیر می‌دهد.
کوچ کیست؟
کوچ و کوچینگ هم از آن اصطلاحات پرتکراری‌ست که از نظر پیروانش ریشه‌ای قدیمی دارد اما شکل کنونی آن را تنها چهار دهه است که مشاهده می‌کنیم. اولین کتاب علمی در این حوزه توسط شخصی به نام جان ویتمور نگاشته شده است که ما برای ارائه تعریفی دقیق از کوچ و کوچینگ از این کتاب الهام گرفته‌ایم.
از نظر جان ویتمور کوچ شبیه به آییینه‌ایست که تصویری شفاف و بی‌ابهام از توانمندی‌ها و مهارت‌های یک شخص را در اختیار او قرار می‌دهد. به عبارت دقیق‌تر همه ما مجموعه‌ای توانمندی‌ها و مهارت‌ها هستیم که اگر خطاهای ذهنی خود را کنار بگذاریم می‌توانیم راه را برای شکوفا کردن استعدادها هموار کنیم. کوچ دقیقا با همین هدف آمده است که دست ما را بگیرد تا با کنار گذاشتن موانع راه و روش شکوفایی استعدادها و مهارت‌ها را خود کشف کنیم.
اگر بخواهیم تعریف دقیق‌تری از کوچ ارائه دهیم، بد نیست از تعریف فدراسیون بین‌المللی کوچ الهام بگیریم. این فدراسیون کوچ را همکاری در یک فرآیند فکری خلاقانه می‌داند که کمک می‌کند افراد پتانسیل شخصی و حرفه‌ای خود را به حداکثر برسانند.
وظایف کوچ چیست؟
کوچ به عنوان یک تسهیل‌گر به افراد کمک می‌کند تا زا نیروی درونی خود جهت رشد کردن و رسیدن به موفقیت بهره ببرند. بنابراین تصور اینکه کوچ فردی متخصص است که به شما می‌گوید چه کاری انجام دهید و از انجام چه کاری ممانعت ورزید، تصور کاملا اشتباهی‌ست.
ابزار کار یک کوچ در درجه اول گوش‌هایش است. به عبارت دقیق‌تر انتظاری که ما از یک فرد کوچ داریم در درجه اول این است که خوب گوش کند. در قدم بعدی باید این توانایی را داشته باشد که با سوالات درست و سنجیده خود تلنگر لازم برای تغییر و تحول در ذهن ما ایجاد کرده باشد. در نهایت از کوچ انتظار می‌رود که با ارائه بازخوردهای درست و به موقع خود مانع رفتن افراد به بیراهه شود و کمک کند آن‌ها با نیروی تدبیر خود در مسیر درست قرار گیرند.
به طور کلی سهم کوچ را در فرآیند کوچینگ باید چیزی حدود 10 تا 15 درصد بدانیم که با خوب گوش کردن، طرح سوالات درست و ارائه بازخورد به موقع به افراد کمک می‌کند تا از جایی که هستند به مقصدی که دوست دارند برسند، حرکت کنند و در این مسیر تنها به توانمندی‌ها و مهارت‌های خود متوسل شوند.
تفاوت منتور و کوچ در یک نگاه
پیشتر اشاره‌ای کوتاه به تفاوت منتور و کوچ داشتیم، اما در ادامه همراه ما باشید تا با شرح مفصلی از تفاوت منتور و کوچ آشنا شوید.
در ظاهر فعالیت منتور و کوچ بی‌شباهت به هم نیست و هر دو در هدف مشترک هستند. به عبارتی هر دو تلاش می‌کنند تا فرد راه‌جو یا تازه‌کار به مقصد نهایی ترسیم شده در ذهن خود نائل شود. اما تفاوت‌های ظریفی بین منتور و کوچ وجود دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.
اولین تفاوت منتور و کوچ در حوزه فعالیت است. معمولا حوزه کاری منتور را فضای شغلی افراد تشکیل می‌دهد. اما برای کوچ حوزه کاری مشخصی وجود ندارد و می‌توان جامعیت بیشتری را برای فرآیند کوچینگ در نظر گرفت. به عنوان مثال شما می‌توانید در مسیر تحصیلی خود، مسیر شغلی یا حتی زندگی شخصی خود صاحب یک کوچ باشید که شما را برای رسیدن به موفقیت همراهی کند.
دیگر تفاوت منتور و کوچ در نوع مداخله‌ای است که آن‌ها در جهت هدایت افراد مورد استفاده قرار می‌دهند. معمولا منتور از مداخله مستقیم جهت راهبری افراد استفاده می‌کند و هر جا که لازم باشد وارد عمل می‌شود تا افراد از مسیر درست شغلی خود منحرف نشوند. اما کوچ تسهیلگری‌ست که در دوردست‌ها ایستاده و با متوسل شدن به ابزاری نظیر گوش دادن و سوال پرسیدن به افراد کمک می‌کند تا راه را از چاه بیابند. بنابراین مداخله افراد در کوچ را باید از نوع غیرمستقیم آن دانست که مهم‌ترین و عینی‌ترین تفاوت منتور و کوچ را برای مخاطب نمایش می‌دهد.
کلام آخر
منتور و کوچ اصطلاحاتی جدید و پرتکرار هستند که این روزها رواج زیادی پیدا کرده‌اند. برای هر کسی که اندیشه رشد و تعالی در ذهن دارد، داشتن منتور یا کوچ می‌تواند بهترین ابزار برای رسیدن به این هدف باشد. ناگفته‌نماند که علی‌رغم اهداف مشترکی که منتور و کوچ با هم دارند، تفاوت‌های بسیار ظریفی در فرآیندهای کوچینگ و منتورینگ وجود دارد. ما در این مقاله تلاش کردیم با ارائه شرح مفصلی از فعالیت‌های کوچ و منتور تصویری جامع از این دو فرآیند را در ذهن شما ایجاد کرده باشیم تا بعد از این با در نظرگرفتن تفاوت منتور و کوچ دست به انتخاب‌های بهتری برای رسیدن به رشد و موفقیت داشته باشید.
سوالات متداول
منتورینگ چه مزایایی به دنبال دارد؟
- رشد و توسعه در کار و شغل
- افزایش قدرت تمرکز
- افزایش شبکه ارتباطی افراد
- بهره‌مندی از یک پشتوانه حمایتی در حوزه کاری
- بهبود مهارت‌های ارتباطی
- افزایش درآمد
آیا منتور را ما باید خود شخصا پیدا کنیم؟
زمانی که خود شرکت یا موسسه‌ای مسئول تعیین منتور برای افراد تازه‌کار می‌شود، رابطه منتور و منتی از آن چهارچوب صمیمانه و عمیق خود خارج می‌شود و حالتی رسمی و سازمانی به خود می‌گیرد. بنابراین ما توصیه می‌کنیم منتور را خود اشخاص با توجه به نیازها و دغدغه‌های شخصی خود پیدا کنند.
آیا کوچینگ فرآیندی اثربخش است؟
شاید طرح این سوال به این شکل نادرست به نظر آید؛ این نوع سوال بی‌شباهت نیست به اینکه بپرسیم آیا دکتر رفتن اثربخش است؟ تا از تخصص و آگاهی دکتر اطلاعات نداشته باشیم، تا از تجربه و سوابق کاری او چیزی ندانیم تا نوع مریضی خود را مشخص نکنیم نمی‌توانیم پاسخی قطعی به این سوال بدهیم و اصلا باید سوال را از پایه اشتباه بدانیم. اما برای اینکه خیالتان را راحت کنیم به چند مورد از دستاوردهای کوچینگ که توسط فرنهام جمع‌آوری شده است اشاره می‌کنیم:
- کسب مهارت در مدیریت احساسات و اضطراب
- رسیدن به خودآگاهی
- رضایت شغلی
- بهبود کیفیت روابط شخصی و حرفه‌ای
- افزایش خودآگاهی، تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری
کوچینگ در چه حوزه‌هایی کاربرد دارد؟
کوچینگ به سه دسته کلی تقسیم می‌شود:
- کوچینگ کسب‌وکار
- کوچینگ در حوزه سلامت
- کوچینگ در زندگی شخصی