چرخه عمر محصول چیست؟
درست مثل موجودات زنده، کسب و کارها و محصولات هم با تولد، رشد، بلوغ و زوال… چرخه عمر خود را طی می‌کنند و به رشد و تکامل می‌رسند. برای تضمین موفقیت در کسب وکارتان و محصول یا خدماتی که عرضه می‌کنید؛ بایستی بدانید که در کدام مرحله از رشد و تکامل خود قرار دارید و برای کسب موفقیت بیشتر و جلوگیری از افول کسب و کارتان، تمام مراحل را به خوبی بشناسید و استراتژی‌های لازم را به کار گیرید. در این مقاله چرخه عمر استارتاپ، مراحل آن و …. دیگر مطالب مربوطه را مورد بررسی قرار خواهیم داد. در ابتدا به طور مختصر، به چرخه عمر محصول برای درک بهتر مطالب عنوان شده، اشاره‌ای خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
مراحل چرخه عمر محصول (Product Life Style)
به عنوان مصرف کننده ما هرساله میلیون‌‌‌ها محصول را خریداری می‌کنیم و درست مثل ما، این محصولات هم یک چرخه عمر دارند. محصولات قدیمی به مرور زمان محبوبیت خود را از دست می‌دهند و کالاهای جدید و مدرن تر جای آن را می‌گیرند. پس برای حفظ جایگاه محصول خود در نیازمند توسعه و همراهی با تکنولوژی و دنیای مدرن هستیم. اصطلاح چرخه عمر محصول به مدت زمان ورود یک محصول به بازار از ابتدا تا انتها اشاره دارد. به طور کلی هر محصول در طول عمر خود 4 مرحله را طی می‌کند و هر مرحله ویژگی‌های خاص خود را دارد. این 4 مرحله شامل موارد زیر می‌شود:
- معرفی محصول/خدمات
- رشد
- بلوغ
- افول
این مراحل گاهی تغییر می‌کند ولی کلیت آن یکی در نظر گرفته می‌شود. اکثر شرکت‌ها مراحل مختلف چرخه عمر محصول را می‌شناسند و درک می‌کنند، و استارتاپ‌ها هم از این قاعده مستثنی نیستند. یک استارتاپ از زمانی که یک ایده است تا زمانی که رشد می‌کند و به بلوغ می‌رسد هم همین مراحل را طی می‌کند. پس اگر بخواهیم از چرخه عمر استارتاپ صحبت کنیم می‌توانیم دسته‌بندی زیر را در نظر بگیریم:
- راه‌اندازی
- رشد
- بلوغ
- افول
در ادامه با توصیحات بیشتر مراحل چرخه عمر استارتاپ به درک بهتری از این چرخه می‌رسیم.
نمودار مراحل چرخه عمر استارتاپ
شما می‌توانید 4 مرحله ذکر شده را در نمودار زیر به شکلی گسترده‌تر مشاهد کنید. اگر محور عمودی را توسعه کسب وکار، و محور افقی را زمان در نظر بگیریم، نمودار چرخه عمر استارتاپ را به این شکل می‌توانیم بیان کنیم. در واقع ایده و راه‌اندازی مرحله اول از چرخه عمر یک استارتاپ به حساب می‌آید. رشد مرحله دوم، بلوغ مرحله سوم، و افول یا انحلال مرحله چهارم از چرخه عمر استارتاپ است. همان طور که اشاره کردیم، این مراحل گاهی تغییر می‌کند اما کلیت آن یکی است. به طور کلی تعیین یک مدل چرخه جهانی که بتوانیم آن را به صورت واحد برای همه شرکت‌ها در نظر بگیریم آسان نیست؛ چون یک توافق همگانی در مورد تعداد و نوع شناسی این مراحل وجود ندارد.
1. مرحله راه‌اندازی
هر کسب و کاری از یک ایده متولد می‌شود. این ایده از لحظه‌ای که تبدیل به یک کسب وکار می‌شود و کار خود را آغاز می‌کند؛ یک استارتاپ محسوب می‌شود. این اولین مرحله از چرخه عمر یک استارتاپ است. اولویت اصلی یک استارتاپ در این مرحله، معرفی محصول و جذب مشتری، توسعه محصول یا خدمات، و ساختن هویت برند است. این مرحله یک مرحله پر مخاطره و پر هرج و مرج است که برای عبور از آن، به یک مدیریت قدرتمند نیاز است تا بتواند با پیاده‌سازی یک استراتژی هدفمند از مخاطرات این مرحله عبور کند.
در این مرحله از خود بپرسید آیا به اندازه کافی مشتریان ماندگار دارید؟
چگونه می‌توانید پایگاه فروش را گسترش دهید؟
آیا خدمات شما می‌تواند با رقبا رقابت کند؟
آیا می‌توانید پول کافی برای پوشش صورت حساب‌های خود دارید؟
در این مرحله از فرآیند رشد کسب وکار کافی است سعی کنید خود را در این چرخه حفظ کنید و برای رفتن به مرحله بعد آماده‌سازی‌های لازم را انجام دهید.
مرحله تحقیق و توسعه
شایان ذکر است که یک استارتاپ قبل از اینکه به مرحله راه‌اندازی و معرفی محصول خود برسد، بایستی از مرحله ایده‌پردازی، تحقیق و توسعه گذر کند. در این مرحله شناسایی بازار هدف، تحقیق و تحلیل بازار، طراحی و آزمایش محصول و برنامه‌ریزی برای بودجه مورد نیاز، انجام می‌شود. این مرحله، جز مراحل اصلی چرخه عمر استارتاپ به حساب نمی‌آید؛ اما برای رسیدن به مرحله راه‌اندازی و معرفی محصول، گذر از محله تحقیق و توسعه لازم است.
کلید موفقیت در گذر از مرحله راه‌اندازی
کلید موفقیت در گذر از مرحله راه‌اندازی را می‌توان قدرت ریسک کردن، کشف ایده‌های جدید و ایجاد تغییرات در مدل کسب وکار (در صورت نیاز ) در نظر گرفت. این مرحله، یک مقطع حیاتی برای کارآفرینان محسوب می‌شود زیرا بسیاری از استارتاپ‌ها در این مرحله با شکست مواجه می‌شوند. پس اجازه ندهید که کسب و کار شما به یک آمار تبدیل شود. بر کار خود تمرکز کنید، از آن لذت ببرید، همه چیز را آزمایش کنید و تمام استراتژی‌های لازم را به کار ببندید.
2. مرحله رشد
نشانه‌های آشکار رسیدن به مرحله رشد، گسترش سهم بازار و افزایش فروش و رسیدن به درآمدی ثابت است. اگر شما جریان‌های نقدی خود را افزایش دادید، نگران گردش‌های مالی و پرداخت دستمزدها نیستید، روابط چند ساله خود را با مشتری‌ها حفظ کرده‌اید، کارکنان کلیدی و مدیریتی قوی دارید، از سود و درآمد مازاد شرکت برای سرمایه‌گذاری مجدد در کسب و کار استفاده می‌کنید؛ به مرحله رشد در استارتاپ خود رسیده‌اید. چالش اصلی در این مرحله را می‌توان نقش مهمی که یک مدیر و تیم اجرایی‌اش در مواجهه با گسترش و رشد مداوم شرکت دارد، در نظر گرفت. برای عبور از این مرحله افزایش مهارت‌های مدیریتی، در کنار توانمندسازی تیم و تفویض صحیح وظایف، از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین افزایش ذخایر نقدی برای رفع نیازهای شرکت در صورت نیاز، توانایی در جذب سرمایه‌گذاران ، به کارگیری سیاست‌های جدید درآمدی و توسعه تجارت و رقابت با رقبا از دیگر چالش‌های این مرحله است.
3. مرحله بلوغ
بلوغ؛ یکی از حساس‌ترین مراحل در چرخه عمر استارتاپ است. در این مرحله همه‌چیز به درستی سرجای خود قرار گرفته و روال خاص خود را دنبال می‌کند. در مرحله بلوغ ، سهم بازار تثبیت شده‌ای دارید، شرکت و تجارت شما در بازار اعتبار کافی را به دست آورده و به سطح قابل قبولی از کیفیت و ثبات رسیده است. در این مقطع، حداکثر فروش انجام شده و بازار به حالت اشباع رسیده است؛ از این رو، تزریق یک سری قابلیت‌ها و ویژگی‌های جدید به کسب و کار برای از دست ندادن بازار و اجتناب از قرار گرفتن در چرخه افول، بسیار کارساز خواهد بود.
کسب وکارهای بالغی که به لحاظ عملکرد و درآمد به ثبات مورد نیاز رسیده‌اند، بسیار مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرند. به همین دلیل اگر به اندازه کافی موفق هستید که می‌توانید یک تجارت را تا این مرحله از کار پیش ببرید و اداره کنید، تصمیم با شماست که آیا می‌خواهید از یک سرمایه‌گذار در کسب وکارتان استفاده کنید یا همه‌چیز را به همان شکل و تحت اختیار خود، پیش ببرید.
4. مرحله تجدید یا افول
چهارمین مرحله چرخه عمر استارتاپ را افول می‌نامند. برخی از علائم هشدار دهنده که به شما می‌گوید که ممکن است کسب وکارتان رو به افول باشد شامل موارد زیر است.
- نرخ جابه‌جایی کارمندان و عدم موفقیت در حفظ نیروی انسانی شرکت رو به افزایش است؛
- از هسته اصلی تجارت دور شدن و پرداختن به کارهایی که تمرکز اصلی شرکت نیستند؛
- انتقادها و نارضایتی‌ها افزایش یافته است؛
- انگیزه، امید و بهره‌وری تیم کاهش یافته است؛
گاهی اوقات قرار گرفتن در مرحله افول تنها به دلیل ضعف در عملکرد تیم‌ها نیست. عوامل دیگری مانند تغییر چشم‌انداز اقتصادی، ظهور رقبای جدید و یا شرایط نامطلوب بازار و … می‌تواند در پیدایش چنین شرایطی دخیل باشد و شرکت را به سمت افول سوق بدهد. در این مرحله از چرخه عمر استارتاپ، بسیار مهم است که مدیریت شرکت بتواند با استفاده از تجربیات قبلی و اتخاذ سیاست‌گذاری‌های جدید، تقویت مزیت‌های رقابتی و ارتقای فناوری؛ اقدام به بازسازی محصولات یا خدمات خود کند و یا با عرضه محصول یا خدمات جایگزین به کسب و کار خود جان تازه‌ای ببخشد.
مثال‌های واقعی از چرخه عمر یک محصول یا کسب وکار
فلاپی دیسک :
فلاپی دیسک زمانی یکی از راه‌های محبوب و راحت برای ذخیره و اشتراک‌گذاری داده‌ها بین رایانه‌ها بود. اما هم اکنون، با استفاده از سیستم‌های ابری فنا‌ناپذیر و دیگر ابزارهای ذخیره‌سازی با حافظه انبوه، فضای ذخیره سازی و نگهداری اطلاعات بسیار گسترده‌تر شده است.
معرفی: در سال 1971 معرفی شد و به عنوان تنها راه انتقال یا ذخیره داده‌ها شناخته شد.
رشد: این فلاپی در دهه 1980 تا 1990 توسط اکثریت جامعه استفاده می‌شد.
بلوغ: این فلاپی در دهه 90 فروش بسیار خوبی داشت و با گذشت زمان فضای ذخیره‌سازی خود را ارتقا بخشید.
اشباع: رقبای اصلی در آغاز قرن بیست و یکم ظهور کردند. هارد دیسک‌های خارجی، سی‌دی‌ها و کابل‌های USB و دیگر موارد.. اختراع شد در اختیار مردم قرار گرفت.
افول: فلاپی دیسک با کاهش عمده روبه‌رو شد و تولید آن در سال 2009 متوقف شد.
ماشین تحریر:
ماشین تحریر اولین ابزار مکانیکی نوشتن بود؛ جایگزینی شایسته برای کاغذ وقلم.
معرفی: معرفی اولین ماشین‌های تحریر تجاری در اواخر قرن بیستم 1800، بود. این ابزاری تبدیل به ابزاری جدانشدنی در دفاتر ، ادارات و مشاغل مرتبط با نوشتن شد.
رشد: ماشین تحریر به سرعت تبدیل به ابزاری ضروری برای انواع نوشتار شد و به شکلی گسترده در ادارات، مشاغل و خانه‌های شخصی مورد استفاده قرار گرفت.
بلوغ: ماشین‌های تایپ تقریبا 80 سال را در مرحله بلوغ بودند.
اشباع: ماشین‌های تایپ در اواخر دهه 90 شروع به رقابت شدید با کامپیوترها کردند.
افول: در نهایت، ماشین تحریر نتوانست در برابر رقابت فناوری‌های نوظهور مقاومت کند و تولید محصول متوقف شد.
البته لازم نیست همه محصولات یا خدمات با مرحله افول مواجه شوند. شرکت‌ها می‌توانند با به کارگیری راهکارها جدید و عرضه محصول جایگزین، در بازار کار خود سرپا بمانند
چرا از چرخه عمر محصول استفاده کنیم؟
در هر مرحله‌ای از کسب و کارتان که هستید؛ چه در مرحله توسعه محصول و چه در مرحله بلوغ و تثبیت، می‌توانید از این چرخه به عنوان راهنمای خود استفاده کنید. زیرا محصول یا خدمات شما در هر مرحله‌ای استراتژی‌های متفاوت و خاص خود را می‌طلبد. بدین ترتیب؛ در هر مرحله درمی‌یابید که چگونه محصول یا خدمات خود را عرضه کنید، چگونه برند‌سازی کنید و چگونه پس از مرحله افول مجددا به سمت جلو حرکت کرده و تجارت خود را بازیابی کنید.
در این مقاله درباره چرخه عمر محصول، چرخه عمر استارتاپ و مراحل آن صحبت کردیم. در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید از مشاورین شتابدهنده فینیکس در این زمینه بهره‌مند شوید و یا با آپدیت‌های بعدی ما در آینده نزدیک همراه شوید؛ منتظر پیشنهادات و نظرات ارزشمند شما هستیم.